Wręczenie nagród „Świadek Historii” – 19 czerwca 2013 r.

Pamięć o historii jest nie tylko sprawą tożsamości. Ma ona także potężne znaczenie obywatelskie.

19 czerwca 2013 roku, o godz. 12.00 w Sali Urzędu Rady Miasta Krakowa pl. Wszystkich Świętych 3-4, odbędzie się po raz drugi uroczystość wręczenia nagrody „Świadek Historii”.

Nagroda ta jest przyznawana osobom szczególnie zasłużonym dla upamiętniania historii Narodu Polskiego w regionie oraz osobom wspierającym pion edukacyjny IPN w dziele edukacji historycznej. Jest nadawana w podziękowaniu za trud przechowywania, gromadzenia i rozpowszechniania wiedzy o najnowszej historii Polski w czasach, kiedy historia współczesna przez władze PRL była wykorzystywana do celów propagandowych. Dzięki ich pasji docierania do prawdy w tamtych trudnych czasach, udało się pamięć o wielu osobach i faktach zachować od zapomnienia. W tym roku po raz drugi zostanie ona wręczona w Krakowie, aby uhonorować tych, którym na sercu leżało budowanie szacunku dla narodowej przeszłości. Nagrodę przyznaje Kapituła, której przewodniczącym jest Prezes Instytutu Pamięci Narodowej.

W tym roku nagrodę „ Świadek Historii” otrzymają:

Kazimierz Cholewa

Andrzej Jankowski

Józef Jarno

Anna Łakomiec

Ks. Władysław Palmowski

Bogusław Sonik

Zofia Dubjelova (pośmiertnie)

Podczas uroczystości zostaną zaprezentowane krótkie filmowe życiorysy laureatów w reż. Dariusza Walusiaka. Uroczystość uświetni występ chóru Psalmodia Uniwersytetu Papieskiego Jana Pawła II w Krakowie.

Honorowy patronat nad Nagrodą Świadek Historii objął Przewodniczący Rady Miasta Krakowa Bogusław Kośmider.

Patroni medialni: TVP Kraków, Radio Kraków, Dziennik Polski, PAP, Gość Niedzielny, Deon.pl

Laureaci nagrody Świadek Historii w 2013 r.:

Kazimierz Cholewa

Aktywny działacz NSZZ „Solidarność”, współzałożyciel struktur związkowych w krakowskim handlu i usługach, przewodniczący Komisji Zakładowej i Międzyoddziałowej Komisji Porozumiewawczej NSZZ „Solidarność” w Wojewódzkiej Spółdzielni Spożywców „Społem” oraz wiceprzewodniczący Krakowskiej Komisji Handlu NSZZ ,,Solidarność”. Zwolniony dyscyplinarnie z pracy za działalność związkową w maju 1982. W okresie stanu wojennego działał w podziemiu, m.in. w sieci kolportażu. W marcu 1984 rozpoczął działalność gastronomiczną w parku Jordana, włączając się od samego początku
w działalność Towarzystwa Parku im. dr. Henryka Jordana. W wolnej Polsce został radnym I kadencji, z ramienia Komitetu Obywatelskiego „Solidarność”.

Jego aktywność koncentrowała się na kultywowaniu pamięci o Wielkich Polakach. Szczególną opieką otoczył park Jordana, współtworząc tam panteon Wielkich Polaków, upamiętnionych w ustawianych w alejkach parkowych popiersiach. Z okazji stulecia istnienia parku Jordana (1988) zaangażował się w restaurację ocalałych pomników, zdewastowanych już po wojnie: Tym razem przez rodzimych wandali, których partyjni nauczyciele w PRL-owskich szkołach nie byli w stanie nauczyć szacunku ani do przeszłości, ani do ludzi, którzy tę przeszłość tworzyli, ani tym bardziej do historycznej prawdy, którą w tamtych czasach nagminnie fałszowano.

O rzeczywistym powrocie do jordanowskich idei można było jednak myśleć dopiero po 1990. Z okazji 110. rocznicy utworzenia parku (1998) wystąpił z inicjatywą wzniesienia pomników Wielkich Polaków dwudziestego wieku. Dzięki jego determinacji i wytrwałości w ciągu piętnastu lat w parku Jordana stanęło dziewiętnaście nowych pomników (kard. Stefana Wyszyńskiego, bł. Jana Pawła II, marsz. Józefa Piłsudskiego, bł. Jerzego Popiełuszki, kard. Adama Stefana Sapiehy, Ignacego Jana Paderewskiego, Marii Skłodowskiej-Curie, gen. Władysława Andersa, Zbigniewa Herberta, płk. Ryszarda Kuklińskiego, gen. Augusta Emila Fieldorfa „Nila”, rtm. Witolda Pileckiego, św. Maksymiliana Marii Kolbego, Karoliny Lanckorońskiej, ks. Zdzisława Peszkowskiego, gen. Stanisława Maczka, Andrzeja Małkowskiego, gen. Leopolda Okulickiego, Danuty Siedzikówny „Inki”). Kolejne pomniki (m.in. gen. Stanisława Sosabowskiego i o. Władysława Gurgacza) są w fazie realizacji.

Kolekcja pomników w parku Jordana jest największą w Polsce parkową galerią poświęconą Wielkim Polakom.

Andrzej Jankowski

Sędzia, wieloletni pracownik Okręgowej Komisji Badania Zbrodni Hitlerowskich w Kielcach. Urodził się w Hrubieszowie, gimnazjum ukończył w czasie okupacji niemieckiej na tajnych kompletach, następnie odbył studia prawnicze na Uniwersytecie Jagiellońskim. 4 II 1967 – już jako sędzia – został oddelegowany do OKBZH w Kielcach, na stanowisko jej kierownika. Pół roku później został kierownikiem Zespołu Śledczego. Od 1984 do przejścia na emeryturę w 1997 pełnił funkcję dyrektora OKBZH-IPN w Kielcach, a następnie w latach 2000–2006 jako sędzia w stanie spoczynku był kierownikiem Delegatury Instytutu Pamięci Narodowej w Kielcach. Prowadził najtrudniejsze śledztwa dotyczące zbrodni popełnionych na obywatelach polskich przez funkcjonariuszy Trzeciej Rzeszy
na terenie dystryktu radomskiego, m.in. przez Komendę Policji Bezpieczeństwa w Radomiu, Placówkę Policji Bezpieczeństwa w Kielcach, w sprawie zbrodni dowódcy Hauptmannschaftu Kielce Gerulfa Mayera, 62. zmotoryzowanego plutonu żandarmerii, pacyfikacji Michniowa, pacyfikacji prowadzonych wiosną 1940. Autor kilkunastu artykułów naukowych poświęconych martyrologii wsi kieleckiej w okresie drugiej wojny światowej. Pracę w OKBZH łączył z zamiłowaniem do turystyki – był pierwszym prezesem Koła Świętokrzyskich Przewodników. Jako sędzia, żołnierz AK w stopniu porucznika, członek Światowego Związku Żołnierzy AK i pracownik OKBZH w Kielcach bardzo aktywnie angażował się w organizację uroczystości patriotycznych upamiętniających walkę i męczeństwo narodu polskiego podczas drugiej wojny światowej, promując zwłaszcza ideę powołania Mauzoleum Martyrologii Wsi Polskich w Michniowie.

Józef Jarno

Major, prezes Powiatowej Społecznej Rady Kombatantów i Byłych Więźniów Politycznych RP oraz prezes Zarządu Koła Kombatantów w Miechowie. Inicjator i organizator patriotycznych spotkań dla młodzieży, na których przypomina o wydarzeniach związanych z drugą wojną światową. Przywraca pamięć o zdarzeniach, które miały miejsce na terenie powiatu miechowskiego. Był naocznym świadkiem mordowania przez Niemców tamtejszych Żydów oraz polskich partyzantów w Podmiejskiej Woli. Przez wiele lat zabiegał u władz miasta Miechowa o odnowienie miejsc upamiętniających wydarzenia z czasów wojny. W 2012 Zarząd Powiatowej Społecznej Rady Kombatantów podjął uchwałę uznającą lata 2012–2013 za Lata Pamięci Narodowej. Miejsca pamięci związane z ofiarami zbrodni niemieckich zostały odnowione, a inicjatorem tych działań był Józef Jarno. Także dzięki jego staraniom odnowiono Pomnik Partyzantów Ziemi Miechowskiej oraz pomnik w Rynku miechowskim poświęcony Powstaniu Styczniowemu.

Anna Łakomiec

Całe swoje dorosłe życie poświęciła przywracaniu pamięci o ofiarach Zbrodni Katyńskiej. Do tej działalności zaangażowała też szkoły województwa świętokrzyskiego. Od wielu lat współpracuje z Instytutem Pamięci Narodowej przy przygotowywaniu wystaw i publikacji służących upamiętnianiu Zbrodni Katyńskiej, zabiega również o umieszczanie pamiątkowych tablic i epitafiów, o opiekę nad Mogiłą Katyńską na cmentarzu Partyzanckim w Kielcachi nad pomnikiem Trzech Krzyży w Hucie Szklanej koło Świętego Krzyża. Jest jedną z inicjatorek powstającego obecnie w Kielcach pomnika Ofiar Katynia. Współpracuje ze Stowarzyszeniem „Parafiada”, które prowadzi na Kielecczyźnie akcję sadzenia Dębów Pamięci Ofiar Zbrodni Katyńskiej. Koordynuje też prace związane z przekazywaniem materiałów archiwalnych dotyczących ofiar Zbrodni Katyńskiej z Kielecczyzny do Muzeum Katyńskiego w Warszawie. Dzięki jej staraniom i determinacji wielu młodych ludzi dowiedziało się o tragicznej dla narodu polskiego zbrodni dokonanej w 1940 przez władze Związku Sowieckiego.

W latach 1990–2005 była członkiem Stowarzyszenia Ofiar Katynia Polski Południowej w Krakowie. Od 2005 jest prezesem Stowarzyszenia „Kielecka Rodzina Katyńska”.

Ks. Władysław Palmowski

Kapelan nowohuckiej „Solidarności”, niestrudzony orędownik walki o najwyższe wartości – wolność, godność człowieka oraz prawdę – zarówno podczas mrocznych czasów stanu wojennego, jak i po odzyskaniu przez Polskę niepodległości. Organizator pomocy dla represjonowanych, współtwórca struktur podziemnych, inicjator niezależnej działalności oświatowej. W swej pracy duszpasterskiej wiele miejsca poświęca działaniom na rzecz przywracania pamięci o ważnych wydarzeniach z historii Polski, angażując w to ludzi, wśród których pracuje. Od połowy lat osiemdziesiątych do 2003 pracował w różnych miejscach w kraju, nieustannie przenoszony z powodów politycznych. Wszędzie pozostawiał owoce swoich działań dotyczących historii Polski. W Rozłazinie wraz z rodzicami uczniów i dyrektorem miejscowej szkoły podstawowej wywalczył dla niej patronów – Bohaterów Stutthofu, przejmując także opiekę nad miejscami pamięci na terenie parafii związanymi z Marszem Śmierci więźniów Stutthofu. W miejscowości Nawcz (gmina Łęczyce) na fundamencie baraku podobozu Stutthof, gdzie zginęło około tysiąca więźniów, wraz z lokalną społecznością wzniósł kościół-pomnik, którego cały wystrój mówi o tragedii Polaków, w szczególny zaś sposób o tragedii inteligencji polskiej zesłanej do obozu i tam wymordowanej. Rozłazinowska szkoła oraz nawczański kościół-pomnik, podobnie jak dwa cmentarze znajdujące się nieopodal, stały się centralnymi punktami obchodów uroczystości rocznicowych dla byłych więźniów Stutthofu. Za inicjatywę tę dyrekcja szkoły oraz parafia i ksiądz proboszcz otrzymali Złote Odznaki Opiekunów Miejsc Pamięci.

3 VII 2003 po dwudziestu latach wrócił do diecezji krakowskiej i podjął posługę duszpasterską w parafii Morawica. Na nieużytkach okalających zabytkowe wzgórze z własnych środków i przy wsparciu swoich parafian tworzy dwa ogrody: Ogród Polskich Świętych – w stylu ogrodu osiemnastowiecznego, gdzie zwiedzający nie tylko będą mogli odpoczywać i podziwiać widoki, ale dzięki ustawionym tam figurom polskich świętych i ich życiorysom będą mogli dowiedzieć się o oddaniu Polaków Bogu i Ojczyźnie, oraz Morawickie Wzgórze Przemienienia – ze ścieżką dydaktyczną „Dzieje Narodu Polskiego”, ukazującą historię Polski od legendarnego Piasta po dzień dzisiejszy, gdzie na 28 tablicach i 22 kamieniach wypisano najważniejsze wydarzenia z dziejów narodu polskiego. Jako kolekcjoner dysponujący bogatymi zbiorami archiwaliów, organizuje na własny koszt okolicznościowe wystawy, przybliżające czas stanu wojennego i ukazujące ludzi zaangażowanych w wydarzenia tamtych lat.

Bogusław Sonik

Działacz opozycji demokratycznej, od 1972 związany z Dominikańskim Duszpasterstwem Akademickim, od 1976 współpracownik Komitetu Obrony Robotników, następnie Komitetu Samoobrony Społecznej „KOR”, współzałożyciel powstałego 15 V 1977 Studenckiego Komitetu Solidarności, członek redakcji niezależnego pisma studenckiego „Indeks”, działacz krakowskiego NSZZ „Solidarność” i jego wiceprzewodniczący. Wielokrotnie zatrzymywany za działalność opozycyjną, w latach 1981–1982 internowany. Zasłużony dla kultywowania polskiej pamięci narodowej. Popularyzator wiedzy o krakowskiej „Solidarności” oraz ofiarach komunistycznych represji. W 2002 założył Stowarzyszenie Maj ’77, którego jest prezesem. Wśród zadań statutowych Stowarzyszenia znalazły się: dbałość o przekazywanie prawdy o czasach PRL (ze szczególnym uwzględnieniem działalności opozycji, w tym SKS), promowanie idei demokratycznego państwa prawa, ochrona praw człowieka i swobód obywatelskich, wspieranie inicjatyw kulturalnych, naukowych i edukacyjnych, rozwijanie świadomości historycznej u młodych ludzi, działalność wydawnicza (m.in. publikacja książekW noc grudniową nas zabrali. Internowana „Solidarność” Małopolski oraz Studenci kontra system), a także realizacje filmowe (Historia jednego słowa; Buntownicy). Pomysłodawca takich projektów, jak „Epitafia Katyńskie” i „30-lecie Solidarności – Wolni i Solidarni”. Organizator konferencji, spotkań i pokazów filmowych, uczestnik debat z udziałem młodzieży. Gromadzi dokumenty dotyczące opozycji demokratycznej i niezależnego ruchu studenckiego.

Inicjator fundacji tablicy upamiętniającej powstanie Międzyzakładowego Komitetu Założycielskiego NSZZ „Solidarność” Małopolska, a także tablicy przy ul. Grodzkiej 27
w Krakowie, gdzie w 1977 ukonstytuował się SKS. Animator ważnych wydarzeń związanych z upowszechnianiem historii Polski na arenie międzynarodowej, w tym pokazu w Parlamencie Europejskim w Brukseli filmu Katyń w reżyserii Andrzeja Wajdy czy otwartej tamże w kwietniu 2010 wystawy poświęconej Zbrodni Katyńskiej (która pozyskała tragiczny kontekst po katastrofie prezydenckiego samolotu pod Smoleńskiem 10 IV 2010).

Autor rezolucji Parlamentu Europejskiego z 2005 w sprawie pamięci o Holokauście, antysemityzmie i rasizmie, uchwalonej w 60. rocznicę wyzwolenia KL Auschwitz-Birkenau (w punkcie „A” tejże rezolucji został umieszczony zapis, o który toczył się niezmiernie trudny i długi spór dotyczący zwrotu obóz Niemiec nazistowskich, co podkreśla wyraźnie, że nie byłopolskich obozów koncentracyjnych).

Współautor rezolucji ustanawiającej dzień 23 sierpnia Europejskim Dniem Pamięci Ofiar Stalinizmu i Nazizmu, upamiętniającym ofiary dwudziestowiecznych totalitaryzmów.

Jest także głównym pomysłodawcą projektu „Parlament Europejski – powrót Wschodu na Zachód”, prezentującego rolę Parlamentu Europejskiego odegraną w przemianach politycznych w krajach bloku wschodniego w latach 1980–1990. W czerwcu bieżącego roku odbyła się w Krakowie konferencja międzynarodowa, której towarzyszyła projekcja powstałego w związku z tym projektem filmu Punkt oparcia.

Žofia Dubjelová

Mieszkanka słowackiej wsi Forbasy. W 1949 była świadkiem pochówku żołnierzy z Polskiej Podziemnej Armii Niepodległościowców. PPAN działała na Sądecczyźnie w latach 1947–1949, skupiając w swoich szeregach kilkudziesięciu młodych ludzi. Początkowo miała charakter organizacji cywilnej, niemniej represje Urzędu Bezpieczeństwa i liczne aresztowania wpłynęły na sformowanie oddziału zbrojnego, nad którym dowództwo objął Stanisław Pióro „Emir”, „Mohort”. W 1948 do organizacji dołączył jezuita, o. Władysław Gurgacz „Sem”.

Latem 1949 wyodrębniono z PPAN trzy pododdziały. Najliczniejszy z nich, dowodzony przez „Emira”, został wciągnięty przez funkcjonariuszy polskiej i czechosłowackiej bezpieki do gry operacyjnej, w wyniku której 14 VIII 1949 został rozbity podczas fikcyjnego przerzutu do Austrii. W zasadzce zorganizowanej w miejscowości Wyżne Rużbachy (Vyšné Ružbachy) zginęło trzech partyzantów: Adolf Cecur „Lew”, Michał Cabak „Kuna” (ranny w walce, wkrótce zmarł) oraz Stanisław Pióro „Emir” (odebrał sobie życie strzałem z pistoletu). „Lwa” i „Emira” pochowano w bezimiennej mogile w pobliskiej
wsi Forbasy. Od tej chwili przez blisko pięćdziesiąt lat Žofia Dubjelová wraz z mężem (a po jego śmierci sama) opiekowała się grobem nieznanych sobie ludzi. Dzięki niej mogiła przetrwała przez niemal pół wieku i w 1997 staraniem rodziny Stanisława Pióry „Emira” można było przeprowadzić ekshumację szczątków i pochować obydwu żołnierzy podziemia na cmentarzu w Nawojowej. Žofia Dubjelová przez dziesięciolecia była strażniczką ich grobu – jej oddanie pamięci poległych młodych Polaków jest nie do przecenienia w staraniach o upamiętnianie imion i czynów Żołnierzy Wyklętych. Mogiły pochowanego oddzielnie Michała Cabaka nie udało się, niestety, odnaleźć do chwili obecnej.