W rocznicę ćwierćwiecza od rozwiązania ZSRS i zawarcia tzw. porozumień białowieskich, 8 grudnia 1991 r., wybitni historycy i znawcy Rosji będą dyskutować o ciągłości między imperium sowieckim a współczesną Rosją Władimira Putina i o wpływie sowieckiego dziedzictwa w wielu wymiarach na współczesną politykę Moskwy oraz jej ambicje do odbudowy imperium.

Można dziś odnieść wrażenie, że powrót Rosji do globalnej gry, wywołujący tak widoczne napięcie i groźbę konfliktu o skali nie widzianej od czasu zimnej wojny, nie skłonił do głębszej refleksji poświęconej historycznym źródłom obserwowanych obecnie zjawisk. Pojawiające się pytanie o „powrót imperium” uważano jeszcze niedawno jedynie za publicystyczną retorykę. Teza ta nie wywołuje teraz już żadnych oporów, w obliczu nie tylko prób reimperializacji przestrzeni postsowieckiej, ale i otwartych globalnych działań Moskwy, nie tylko dezinformacyjnych, propagandowych, lecz także i militarnych.

Zbliżająca się rocznica ćwierćwiecza od rozwiązania ZSRS i zawarcia tzw. porozumień białowieskich, 8 grudnia 1991 r., może stać się dobrą okazją do takiej refleksji. Rocznica   ta wydaje się być niemal niezauważana, tymczasem trudno przecenić znaczenie rozpadu imperium sowieckiego dla ukształtowania się współczesnego świata. Również przemiany 
w PRL, jak na i całym obszarze „imperium zewnętrznego”, wpisane były w te globalne procesy. Poszukując głębszych, historycznych źródeł dezintegracji ZSRS, przyglądając się jej  konsekwencjom, organizatorzy konferencji pragną refleksję o przeszłości połączyć z dyskusją o skutkach imperialnej spuścizny dla trwającej współcześnie globalnej gry geopolitycznej i obserwowanych obecnie prób powrotu do dawnego kształtu imperium. Dyskusja i refleksja nad tymi zagadnieniami powinna pozwolić na przybliżenie zjawisk, które zdeterminowały kierunek rozwoju Federacji Rosyjskiej, jej polityki, sposobu definiowanie interesów, ideologii i propagandy, socjologicznego przekroju elit kraju rządzonego przez „korporację czekistów”.

Wśród historyków i znawców Rosji wystąpią: prof. Andrzej Nowak (Uniwersytet Jagielloński i Instytut Historii PAN); badacz ZSRS prof. Bogdan Musiał; wybitny znawca komunistycznego aparatu represji dr hab. Sławomir Cenckiewicz (Wojskowe Biuro Historyczne); politolog a zarazem historyk  PRL i wielkiej transformacji prof. Antoni Dudek (Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie)  oraz dr Andrzej Grajewski („Gość Niedzielny”), autor prac poświęconych sowieckim służbom specjalnym i do niedawna członek Polsko-Rosyjskiej Grupy do Spraw Trudnych.

Perspektywę  politologiczną i (post-)sowietologiczną zaprezentują analitycy i badacze współczesnej Rosji oraz jej bliskiej zagranicy: dyrektor Ośrodka Studiów Wschodnich dr Adam Eberhard; kierownik Zespołu Rosyjskiego OSW Marek Menkiszak;  historyk, a zarazem analityk zajmujący się współczesną Rosją dr Witold Rodkiewicz z OSW i Studium Europy Wschodniej Uniwersytetu Warszawskiego oraz specjalizujący się w historii i współczesności stosunków rosyjsko-ukraińskich dr Łukasz Adamski z Centrum Polsko-Rosyjskiego Dialogu i Porozumienia.

W zamierzeniu organizatorów tego wydarzenia, powinno ono pozwolić na skonfrontowanie stanu wiedzy i koncepcji z jednej strony polskich historyków  dziejów Rosji i ZSRS oraz rosjoznawców i badaczy tzw. „wielkiej transformacji” systemu komunistycznego, a z drugiej strony sowietologów i politologów, na bieżąco analizujących procesy rozwijające się na obszarze dawnego imperium sowieckiego oraz w wymiarze globalnym. Dlatego na konferencję zaproszono najwybitniejszych współcześnie przedstawicieli oby tych dyscyplin. Skład i specjalistyczne kompetencje uczestników powinny pozwolić na podsumowanie naszej wiedzy o procesach dezintegracji imperium Sowieckiego, ich konsekwencjach, szczególnie z perspektywy polskiej, przy wykorzystaniu dorobku polskiego rosjoznawstwa  i (post-)sowietologii.

Historyczna część konferencji oferuje analizę polskiego odcinka transformacji systemu wpisanego w kryzys i rozpad  całego imperium. W referatach prof. Andrzeja Nowaka oraz prof. Bogdana Musiała przedstawiona zostanie globalna perspektywa kryzysu imperium sowieckiego i prób jego modernizacji, zarówno od strony gry wielkich mocarstw, jak i kryzysu ekonomicznego. Wątek ten dopełni wystąpienie dr Andrzeja Grajewskiego, poświęcone roli Jana Pawła II w procesie upadku ZSRS. Prof. Antoni Dudek  będzie mówił o polityce rządu Tadeusza Mazowieckiego wobec pierestrojki i kryzysu ZSRS. Dr hab. Sławomir Cenckiewicz przedstawi z kolei problem „ludowego” Wojska Polskiego wobec upadku komunizmu i Związku Sowieckiego.

W części politologicznej poświęconej  konsekwencjom rozpadu ZSRS, próbom odbudowy Rosji i reimperializacji przestrzeni postsowieckiej 1991–2016, dr Adam Eberhard podejmie próbę opisania „obszaru postsowieckiego” w 25 lat od rozpadu ZSRS  jako  kategorii politycznej, społecznej i pojęcia historycznego. Dr Witold Rodkiewicz przedstawi politykę zagraniczną Federacji Rosyjskiej jako jeden z symptomów postsowieckiego neoimperializmu. Marek Menkiszak zarysuje problemy ciągłości i zmiany w polityce bezpieczeństwa europejskiego Federacji Rosyjskiej. Dr Łukasz Adamski przedstawi natomiast bilans stosunków rosyjsko-ukraińskich po ćwierćwieczu, mówiąc o konsekwencjach rozpadu ZSRS dla relacji Rosjan i Ukraińców.

Konferencję zakończy debata dotycząca pytań o ciągłość między imperium sowieckim a współczesną Rosją Władimira Putina i o wpływ sowieckiego dziedzictwa w wielu wymiarach na współczesną politykę Moskwy oraz jej ambicje do odbudowy imperium.

Organizatorzy: Oddział Instytutu Pamięci Narodowej w Krakowie oraz Akademia Ignatianum
Kiedy: 8 grudnia 2016 r., o godz. 9.45, zakończenie ok. godz. 16.00.
Miejsce: Akademia Ignatianum w Krakowie, ul. Kopernika 26, Mała Aula (s. 412).​